Dung nhan vua Quang Trung qua bức vẽ họa sĩ nhà Thanh

 Dung nhan gây choáng váng của vua Quang Trung qua bức vẽ họa sĩ nhà Thanh

Bức chân dung thể hiện gương mặt khá hom hem, tiều tụy của vua  Quang Trung  do họa sĩ nhà Thanh vẽ được in trong cuốn Đi tìm chân dung vua Quang Trung của nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Chính có thể gây sốc cho độc giả. 

 

 

Hình vua Quang Trung theo bản vẽ của nhà Thanh (từ catalogue đấu giá của công ty Sotheby’s)

ẢNH: CHỤP LẠI TỪ TƯ LIỆU

Trong cuốn sách Đi tìm chân dung vua Quang Trung do NXB Tổng hợp TP.HCM vừa phát hành, nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Chính – cựu sinh viên Quốc gia hành chính Sài Gòn, Thạc sĩ Quản lý hệ thống Thông tin Mỹ - đã đưa ra nhiều kiến giải thú vị, qua các tư liệu trong và ngoài nước, về một huyền thoại kiệt xuất của dân tộc.

Hình vua Quang Trung trên giấy bạc 200 đồng tại miền Nam trước năm 1975 ẢNH: T.L

Ai đóng thế vua Quang Trung?

Về chuyện ai đã từng đóng thế vua Quang Trung trong phái đoàn Đại Việt viếng thăm Trung Hoa năm Canh Tuất 1790, tác giả cuốn sách mới xuất bản cho biết: "Tin đồn về việc triều đình Tây Sơn đánh tráo người cầm đầu sứ đoàn và người sang Trung Hoa không phải là vua Quang Trung được ghi lại trong nhiều văn bản, hầu hết dưới dạng ngoại sử được thực hiện trong thời Tây Sơn, tuy nhiên nhân thân các tác giả không mấy rõ rệt".

Trước đây, trong Tây Sơn thuật lược từng nói người đóng giả vua Quang Trung là đô đốc Nguyễn Hữu Chấn, Lê quý dật sử viết Tư Mã Chấn, Nghệ An Ký là Nguyễn Chấn, Lê Triều dã sử cho là Ngô Văn Tàng (Ngô Văn Sở). Chuyện giả vương này được ông Nguyễn Duy Chính lý giải: “Tựu trung, khi thấy ông Đô đốc Chấn (Đại tư mã Ngô Văn Sở) không có mặt ở Bắc Hà nên đã cho rằng ông chính là người đóng thay vua Quang Trung. Chúng ta cũng không loại trừ giả thuyết chính triều đình vua Quang Trung cũng dùng tin giả vương như một màn khói để ngăn ngừa vọng động từ thành phần còn luyến tiếc nhà Lê”.

Còn thêm một người cũng từng đóng thế vua Quang Trung là Phạm Công Trị, cháu gọi vua Quang Trung bằng cậu. “Chi tiết này được ghi trong Đại Nam thực lục chính biên và Liệt truyện. Vì xuất phát từ sử triều đình nên các sử gia đều chấp nhận, không bàn cãi”, nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Chính lý giải.

Tượng đài vua Quang Trung - Nguyễn Huệ ẢNH: T.L

Hình vẽ vua Quang Trung trên Đông Thanh tạp chí (theo ghi chú của tập san Sử Địa số 9-10 phát hành tết Mậu Thân 1968) và được in lại trên nhiều ấn phẩm khác ẢNH: T.L TÁC GẢI NGUYỄN DUY CHÍNH IN TRONG SÁCH

Phát hiện mới này của tác giả cuốn sách Đi tìm chân dung vua Quang Trung đã được TS sử học Trần Đức Anh Sơn rất đồng tình: “Việc cho rằng có người đóng thế vua Quang Trung sang Thanh đình dự lễ Bát tuần khánh thọ của vua Càn Long (1790) như nhiều sử liệu Việt Nam ghi nhận từ trước đến nay đã được nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Chính dùng các sử liệu đầu tay của nhà Thanh, của sứ thần Triều Tiên, đối chiếu với các sử liệu của các học giả phương Tây từng hiện diện ở Bắc Kinh thời đó và các phân tích rất khách quan, xác thực về hoàn cảnh lịch sử và bối cảnh chính trị hai nước Việt - Thanh lúc đó..., để đưa ra những kiến giải mới rất thuyết phục. Đồng thời qua Đại Việt quốc thư của VN, hay văn thư liên lạc giữa vua Quang Trung với Nguyễn Thiếp, di cảo của ba văn thần Phan Huy Ích, Vũ Huy Tấn và Đoàn Nguyễn Tuấn cử theo vua, sứ thần Triều Tiên và tư liệu đời Thanh là Thanh Vũ ký, Việt Nam tập lược, Thanh sử cảo, kết hợp với tài liệu thời cận đại thì thấy phù hợp".

Đi tìm chân dung vua Quang Trung công bố những thông tin thú vị về vị vua áo vải cờ đào

Hình ảnh pho tượng đi hài chân trong, chân ngoài được cho là vua Quang Trung tại một ngôi chùa ở Hà nội đã bị phản bác ẢNH: T.L

Chính sự nỗ lực sưu tầm tài liệu gốc, phân tích và đối chứng nhiều tài liệu từ các bên khác nhau và phân tích nội tình đất nước, quan hệ đối ngoại lúc đó, nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Chính khẳng định đích thân vua Quang Trung đã sang Thanh đình vào năm 1790. Chuyến đi này là một sự kiện nổi bật, được tài liệu đầu tay của Thanh triều ghi nhận.

“Trên thực tế, phái đoàn của vua Quang Trung đã được vua Càn Long tiếp đón trọng thị. Đây là dấu mốc quan trọng trong lịch sử bang giao giữa Đại Việt và Trung Hoa thời phong kiến, là một thắng lợi rất vẻ vang về ngoại giao của vua Quang Trung mà các triều đại trước đó chưa có được. Chuyến đi này đã thúc đẩy một loạt các hoạt động tiếp theo giữa hai nước: mở cửa thông thương, thiết lập hòa bình, thúc đẩy cho việc hình thành một trật tự mới ở vùng Đông Á lúc bấy giờ”, TS Trần Đức Anh Sơn nhận định.

Thời gian qua, cũng có nhiều chính sử và ngoại sử đề cập đến dung mạo, hình dáng và y phục của Nguyễn Huệ nhưng khẳng định cụ thể thì chưa. Chỉ biết trong Đại Nam chính biên liệt truyện ghi chép: “Nguyễn Văn Huệ là em của Nhạc, tiếng vang như chuông, mắt sáng như ánh điện, mưu lược thiện chiến, người người đều kinh sợ”.

Về điêu khắc, Quang Trung được nhìn thấy qua hình ảnh pho tượng đi hài chân trong, chân ngoài tại một ngôi chùa ở Hà nội. Tuy nhiên, vào năm 1990 nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Hinh nêu lên những bất ổn và kết luận đây chỉ là tượng Đế Thích được thờ phụ trong các chùa chiền mà thôi.

Còn tranh vẽ, mọi người quen thuộc với hình ảnh một võ tướng cưỡi ngựa, xuất hiện trên Đông Thanh tạp chí số 1 năm 1932 và in lại ở nhiều ấn phẩm khác.

Tuy nhiên sau khi nhà nghiên cứu Trần Quang Đức công bố bức tranh trong catalogue của công ty đấu giá Sotheby’s gây choáng váng về vua Quang Trung thì mọi việc đã thay đổi. Tác giả Nguyễn Duy Chính kể lại: “Ngày 16.3.2018, tiến sĩ Trần Huy Bích và tôi có đến Bảo tàng viện Paul Getty tại Mỹ mượn được cuốn catalogue này, theo danh bạ thì bức tranh được ghi giá ban đầu 400 – 600 bảng Anh), sau phiên đấu giá đã được mua 1.300 bảng Anh”.

Vua Quang Trung - một anh hùng kiệt xuất của dân tộc ẢNH: T.L

Hình ảnh oai phong lẫm liệt của vua Quang Trung trong tranh vẽ ẢNH: T.L

Hình vua Quang Trung theo bản vẽ của nhà Thanh (do tác giả Nguyễn Đình Chính chụp lại từ catalogue đấu giá của công ty Sotheby’s)

Tác giả Nguyễn Duy Chính thông tin thêm: “Căn cứ vào Thanh cung Nội vụ phủ Tạo biện xứ đáng án tổng hối (trang 30-34), ba bức hình vua Quang Trung được vẽ đều là nửa người (bán thân kiểm tượng), tên họa gia thực hiện là Mậu Bính Thái và một họa sĩ phụ tá là Y Lan Thái, rất nổi tiếng trong cung đời Thanh Cao Tông. Công việc thực hiện khoảng từ ngày 20 tháng tám năm Canh Tuất đến khoảng 13 tháng mười cùng năm. Ngày 20 tháng tám chính là ngày vua Quang Trung tâu với vua Thanh xin từ biệt về nước. Đúng như sử ta chép, dịch trạm đã đuổi theo trao cho phái đoàn nước ta khi gần đến Nam Quan”.

Đồng nghiệp của ông Nguyễn Duy Chính là nhà nghiên cứu nổi tiếng tại TP.HCM hiện nay - Lê Nguyễn nhận xét: “Từ lâu nay tại cả hai miền Nam - Bắc, hình tượng vua Quang Trung được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau: tượng, tranh vẽ, tiền giấy… tất cả toát lên sự rắn rỏi, kiêu hùng của một dũng tướng. Vì thế, khi nhìn thấy bức chân dung được cho là của vua Quang Trung do họa sĩ nhà Thanh vẽ, cảm giác chung của công chúng đa phần đều hụt hẫng, giữa một bên là hình ảnh kiêu hùng được vẽ theo trí tưởng tượng của các họa sĩ để tưởng nhớ, tôn thờ một anh hùng dân tộc, một bên là chân dung được cho là của một họa sĩ nhà Thanh, vẽ theo thủ pháp hội họa của thế kỷ 18 tại Trung Hoa. Tôi cho rằng việc làm này sẽ góp phần làm sáng tỏ một vấn đề chưa tìm được tiếng nói chung từ lâu nay”.

Read more »

Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer xây cầu Long Biên ở Hà Nội

 Hé lộ chuyện Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer xây cầu Long Biên ở Hà Nội

Tại Việt Nam, dấu ấn Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer thể hiện ở các công trình cơ sở hạ tầng và kiến trúc cổ xưa. Còn ở Hà Nội, cầu Long Biên từng một thời mang tên ông,  với bao câu chuyện ít được biết tới.

Cầu Long Biên (Hà Nội) gắn liền với tên tuổi Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer

ẢNH: T.L

Trong năm năm nhiệm kỳ của mình, Toàn quyền Đông Dương đã tạo một “bước ngoặt lớn” cho Lào – Việt Nam – Campuchia, cùng với đó là việc nhiều cây cầu và cơ sở hạ tầng để đời khắp cả nước: Long Biên (Hà Nội), Tràng Tiền (Huế), Bình Lợi (Sài Gòn), cảng Hải Phòng, hệ thống đường sắt xuyên Đông Dương, đường sắt Vân Nam… liên tiếp được ông cho triển khai.

Paul Doumer còn đóng vai trò quan trọng đối với văn hóa và khoa học: Ngoài khu nghỉ dưỡng trên cao ở Đà Lạt, ông lập ra nhiều học viện nghiên cứu, như Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp - EFEO, Đại học Y Hà Nội, Viện Pasteur Nha Trang… mang mục đích phát triển dài lâu tại Việt Nam. .

Vì vậy, cuốn sách Paul Doumer toàn quyền Đông Dương (1897 – 1902): bàn đạp thuộc địa, viết trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu lưu trữ của Bộ Thuộc địa và kho tư liệu của chính quyền Đông Dương lưu trữ tại Pháp (do Nguyễn Văn Trường dịch) của tác giả Amaury Lorin, đã góp phần làm sáng tỏ nhiều trang sử thuộc địa Pháp.

Dinh Toàn quyền Đông Dương tại Sài Gòn ẢNH: T.L

"Hà Nội trong mắt Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer"

Paul Doumer sinh ngày 22.3.1857 tại Aurillac, thuộc vùng Cantal trong một gia đình 3 chị em, trên ông có hai chị gái. Cha Paul Doumer làm nhân viên lắp đặt đường ray nhưng mất khá sớm, còn mẹ thì không nghề nghiệp. Cuốn sách miêu tả: “Ông xuất hiện bất ngờ như một hiện tượng lạ trong giới chính trị tại Pháp. Sắc lệnh của tổng thống phê chuẩn việc bổ nhiệm ông làm Toàn quyền Đông Dương ban hành vào ngày 27.12.1896 và ngày 17.1.1897 tại bến cảng Marseille, Paul Doumer cùng vợ lên con tàu già nua của công ty Vận tải đường biển đến Sài Gòn mang theo hai cô con gái, một 16 tuổi và một 14 tuổi. Cô con gái thứ ba là Germaine sau này được sinh tại Cap Saint-Jacques (nay là Vũng Tàu). Họ để lại Pháp 5 cậu con trai để khỏi bị ảnh hưởng”.

Sau thời gian gắn bó với Sài Gòn, vẻ duyên dáng của Hà Nội khiến Paul Doumer đặc biệt thích thú. Ông cảm nhận những dòng trong Ký ức Đông Dương thuộc Pháp, như sau: "Khi tôi nhìn thấy Hà Nội vào đầu tháng 3.1897. Thành phố lúc đó thật là duyên dáng với các ngôi nhà trắng cổ kính của người Việt và người Hoa chen lẫn nhau ở bờ Bắc khiến nó giữ được vẻ đẹp phương Đông như trong tranh . Các khu phố An Nam với những con phố nhỏ hẹp, hai bên là những hàng nhà thấp có cửa hàng lấn ra cả vỉa hè đông đúc trông thật ấn tượng. Chính đó mới là cái hồn thật sự của Hà Nội”.

Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer (1897-1902)

Nhìn những con phố run lẩy bẩy trong mùa Đông giá rét, toàn quyền Đông Dương viết tiếp: “Dân cư ở đây thật chăm chỉ, thông minh và khéo léo. Mỗi khi trời mưa dầm, lạnh buốt là họ run lập cập, mình gần như trần ngoài đường mỗi tấm áo nhỏ hẹp bằng rơm che phần thân bị mưa quất vào. Quần áo thường chẳng có gì ngoài một chiếc quần đùi ngắn tới nữa người, bằng vải bông thô có màu nâu giống màu đất…”.

Ông quyết định chọn Hà Nội là trung tâm chính trị để đặt bộ máy toàn quyền khiến Đông Dương thời kỳ chuyển giao để lại nhiều dấu ấn. Bộ máy Toàn quyền Đông Dương chỉ để lại một văn phòng tại Sài Gòn để duy trì liên lạc thư từ với Viễn Đông và châu Âu, còn lại lần lượt chuyển ra Hà Nội. Năm 1902, ông cho xây dựng một nhà khách mới tại góc Công viên Bách Thảo dành cho người kế nhiệm của mình. 

Và chuyện xây cây cầu "vượt rào" mang tên Doumer 

Mỗi khi ra thăm thủ đô, bất cứ du khách nào có dịp đi ngang qua cầu Long Biên thường nghe người Hà Nội rất tự hào giới thiệu về một di sản, gắn bó với những năm tháng chiến tranh ác liệt khi Mỹ ném bom tàn phá miền Bắc, đó là cây cầu mang tên Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer trước đây vẫn sừng sững như chứng nhân của lịch sử qua bao thử thách của thời gian.

Vì vậy, việc cuốn sách Paul Doumer, Toàn quyền Đông Dương (1897-1902): bàn đạp thuộc địa, vừa xuất bản hé lộ nhiều điều cây cầu Long Biên, mang tên Toàn quyền Đông Dương là điều gây nên sự tò mò của nhiều người. Câu cầu đầy vẻ tráng lệ dài hơn 2.000 m này, vắt qua sông Hồng từng được xem là sự “vượt rào thường có trong lịch sử” của Toàn quyền Đông Dương. Theo tác giả Amaury Lorin: “Bất chấp những chỉ trích ngay sau đó va sự hoài nghi xung quanh dự án này, ngài Toàn quyền vẫn cho tiến hành việc khảo sát kỹ thuật và tài chính sơ bộ, rồi sau đó mở thầu, lựa chọn thiết kế ngay từ năm 1897. Dự án của công ty Daydé et Pillé được lựa chọn. thi công rất mau lẹ và hoàn thành sau ba năm. Câu cầu tốn 6.1 triệu franc so với mức 5,9 triệu franc dự trù. Mười chín nhịp bằng thép với những trụ cầu cắm sâu tới ba mươi mét dưới mức nước thấp nhất, đã biến câu cầu trở thành một trong những công trình tầm cỡ nhất cả khu vực châu Á xét ở phương diện kỹ thuật”.

Tự hào về cây cầu này, Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer từng có chia sẻ: “Cây cầu xứng đáng khiến cả thế giới phải chú ý đến. Công trình tôn vinh đồng thời lao động bản địa và nhân lực của chính quốc. Dàn thép thành cầu và dầm cầu khi nhìn ở khoảng cách gần thật tuyệt vời. Ta cứ ngỡ như nó kéo dài tới vô tận".

Biển ghi tên nhà thầu cùng với năm khởi công và khánh thành ẢNH: T.L

Cầu Long Biên như "một dải đăng – ten được giăng ra trên nền trời" luôn là niềm tự hào của người Hà Nội ẢNH: T.L

Tự hào về cây cầu này, Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer chia sẻ: “Cây cầu xứng đáng khiến cả thế giới phải chú ý đến. Công trình tôn vinh đồng thời lao động bản địa và nhân lực của chính quốc. Dàn thép thành cầu và dầm cầu khi nhìn ở khoảng cách gần thật tuyệt vời. Ta cứ ngỡ như nó kéo dài tới vô tận. Nhưng nếu ta ngắm toàn bộ cây cầu từ trên sông thì nó lại giống với một tấm lưới thép thật nhẹ nhàng, chẳng khác một dải đăng – ten được giăng ra trên nền trời”, tâm sự ông viết trong Ký ức Đông Dương thuộc Pháp..

Và như một kỷ niệm tuyệt vời của đời mình, Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer để dành thời gian tổ chức lễ khánh thành cây cầu được gọi theo tên mình trước khi ông rời Đông Dương ngày 2.2.1902, nhờ vào những dàn giáo tạm thời được dựng lên khi mà việc xây dựng còn chưa kết thúc.

“Lễ khánh thành còn là dịp tổ chức những hoạt động lễ hội hoành tráng, có sự tham dự của vị khách mời đặc biệt là vua Thành Thái. Ngoài ra còn có Paul Beau – Quốc vụ khanh Pháp tại Bắc Kinh, cùng nhiều nhân vật khác nữa. Đoàn xe được trang trí duyệt binh, diễn văn “nước Pháp tại châu Á” chưa bao giờ hoành tráng và tưng bừng như ngày hôm đó” cuốn sách viết về Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer do Omega và NXB Thế giới vừa ấn hành tiết lộ.

Read more »

Chuyện về phi tần, thị nữ của vua Tự Đức

Hé lộ chuyện về phi tần, thị nữ của vua Tự Đức trong cung đình Huế

Lâu nay, chuyện "thâm cung bí sử” của nhà vua thường chỉ được biết qua sách sử. Tuy nhiên lần đầu tiên, Charles-Édouard Hocquard - một thầy thuốc quân y kiêm nghệ sĩ nhiếp ảnh người Pháp đã hé lộ nhiều chuyện về phi tần, thị nữ của vua Tự Đức.

Một phi tần trong cung đình Huế

ẢNH: CHARLES-ÉDOUARD HOCQUARD

Nếu nói tới phi tần, thị nữ của nhà vua thì nhiều vô kể. Cuốn sách Một chiến dịch ở Bắc Kỳ (Omega và NXB Đà Nẵng ấn hành), kể: “Tự Đức có một trăm lẻ tư bà phi tần. Phi tần được chia làm chín bậc, mỗi bậc có một danh xưng khác; họ ăn mặc và hưởng bổng lộc theo quy định của triều đình tùy vào thứ bậc của họ. Bổng lộc này không đáng kể lắm: Hoàng hậu mỗi năm nhận một nghìn xâu tiền, tương đương khoảng 800 franc, cùng hai trăm năm mươi đấu gạo màu, năm mươi đấu gạo trắng và sáu mươi súc lụa để may xiêm y; các bà nhất giai phi thì chỉ có năm trăm xâu tiền, hai trăm lẻ năm đấu gạo màu, bốn mươi lăm đấu gạo trắng và bốn mươi tám súc lụa; các bà cửu giai tài nhân thì chỉ được nhận phần lương bổng ít ỏi gồm năm mươi ba xâu tiền, một trăm tám mươi đấu gạo màu, năm mươi sáu đấu gạo trắng và mười hai súc lụa”.

Điện Càn Thành - Palais du Musée

Một trong các cửa sơn son ở hậu cung triều đình Huế ẢNH: CHARLES-ÉDOUARD HOCQUARD

Đời sống hậu cung phức tạp

Đời sống của phi tần, thị nữ trong cung cũng nhiều vấn đề phức tạp chứ không hề đơn giản, tác giả Charles-Édouard Hocquard hé lộ thêm: “Mỗi phi tần đều có quyền đem vào điện một số hầu gái tùy theo cấp bậc của phi tần đó và phải tự bỏ tiền ra trả cho họ. Hoàng hậu có thể có mười hai hầu gái và tài nhân cấp thấp nhất có ba hầu gái. Luật của vương quốc không giới hạn số lượng phụ nữ trong hậu cung nhưng những người hầu gái này phải làm hết mọi việc. Họ lao động dưới sự giám sát của những bà già hơn, các bà này được chia làm sáu bậc. Dưới thời Tự Đức, những nữ giám sát này có đến sáu mươi người. Họ ăn lương triều đình và mặc y phục giống với y phục các phu nhân của quan đại thần; chính họ là người chỉ định thị nữ trong hậu cung mỗi ngày đi phục vụ nhà vua và thái hậu; họ cũng điều hành các nữ công có nhiệm vụ chèo trên long thuyền và canh gác xung quanh những phòng ốc đặc biệt của nhà vua. Nữ công có tới ba trăm người chia thành sáu bậc, họ ở trong một tòa nhà nằm cạnh hậu cung; đồng phục của họ gồm quần dài, váy và khăn đầu màu lục”.

Đại điện trong kinh thành Huế ẢNH: CHARLES-ÉDOUARD HOCQUARD

Dân gian thường nói "sướng như vua" cũng có lý do là vì vậy. "Mỗi ngày hoàng thượng được một đội ngũ gồm mười lăm người vợ và ba mươi a hoàn phục vụ; những a hoàn này cầm kiếm gác tất cả lối ra vào tẩm điện. Những người khác thì hầu hạ các việc thường ngày của vua; năm người trong số thị nữ luôn ở cạnh để phục vụ ngài, và mỗi ngày lại đổi một kíp. Vì vậy mà số thị nữ hậu cung lên đến 579 người, lại thêm 455 a hoàn nữa, tất cả đều ăn lương triều đình. Một con số không hề nhỏ", trích từ sách đã dẫn.

Theo Charles-Édouard Hocquard, phi tần của nhà vua được tuyển theo hai cách: hoặc là con gái của quan lại triều đình và những phú hộ muốn được vẻ vang, ân thưởng, đem những cô con gái xinh đẹp nhất dâng lên nhà vua; hoặc con cái của dân thường do hoàng hậu mua về để làm diễn viên nhưng sắc đẹp của họ động lòng nhà vua. Tuy nhiên, kiếp người trong hậu cung cũng thật sự buồn. “Những người phụ nữ này gần như bị cách ly với thế giới bên ngoài, thậm chí không thể trở về nhà cha mẹ đẻ; người mẹ thỉnh thoảng còn được cho phép tới thăm con trong hoàng cung”, tác giả cho biết.

Đó là khi hoàn toàn khỏe mạnh, chứ nếu chẳng may một phi tần của vua nhiễm bệnh nặng thì sẽ bị cách ly trong phòng thuốc của hậu cung để thái y tới khám và đặt dưới sự giám sát của một hoạn quan. Gặp phải căn bệnh vô phương cứu chữa thì có thể bị gửi trả về nhà. Còn trường hợp đột tử, sẽ bị đem xác ra khỏi hoàng thành qua bờ tường nhờ một dây tời. “Không bao giờ được đưa một xác chết qua cánh cổng chỉ dành riêng cho vua chúa. Và kể cả vua chúa cũng không phải là ngoại lệ; khi nhà vua băng hà, quan tài sẽ được đẩy qua một lỗ hổng đục trên tường, sau này sẽ trám lại", Charles-Édouard Hocquard viết.

Biệt điện của nhà vua ẢNH: CHARLES-ÉDOUARD HOCQUARD

Điện của Thái hậu, mẹ vua Tự Đức không nằm xa hậu cung là mấy. Thái hậu rất có thế lực nên bà được phục vụ bởi một đội ngũ đặc biệt và mỗi ngày lại có một công chúa cùng ba phi đến vấn an bà. Sách đã dẫn mô tả chi tiết: “Triều đình mỗi năm cấp cho bà mười nghìn xâu tiền, một nghìn đấu gạo; cứ mười năm thì bổng lộc này lại tăng thêm năm nghìn xâu tiền. Tự Đức rất hiếu thảo với mẹ, nhà vua tới thăm thái hậu mỗi ngày, biếu bà vô số quà cáp, trò truyện ân cần và thường xin bà lời khuyên. Thái hậu dành thời gian để dạy dỗ con hát phục vụ cho nhà vua; thỉnh thoảng bà đi dạo cùng nhà vua..."

Khi nhà vua băng hà, phi tần cũng sẽ có hai số phận: Những ai thuộc cấp bậc cao nhất rút về ở trong các cung điện cạnh lăng tẩm nhà vua, và tại nơi đó, dưới sự giám sát của các hoạn quan, họ hy sinh nốt phần đời còn lại để lo hương khói cho người chồng hoàng gia. Còn những người vợ thuộc cấp bậc thấp thì được trả về nhà cho cha mẹ, nhưng dù có xinh đẹp, khéo léo đến đâu họ cũng chỉ có thể tái hôn với thường dân. Do theo quy định thì quan lại bị cấm lấy vợ là phi tần từ hậu cung ra và sự cấm đoán này bắt nguồn từ sự tôn trọng đối với vị vua quá cố, nên cuộc đời các phi tần phần lớn cuối đời đều buồn và cô độc.

Read more »

Sài Gòn từng là địa danh nằm tuốt trong…Chợ Lớn?

 Cuốn Tạp ghi Việt Sử địa của nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu do NXB Trẻ vừa ấn hành đã tiết lộ nhiều bất ngờ về vùng đất Sài Gòn, trong đó Sài Gòn từng là tên gọi địa danh nằm tuốt trong... Chợ Lớn

Chợ Lớn thời xưa (phần phía trước nay là Bưu điện Q.5)

ẢNH: QUỲNH TRÂN CHỤP LẠI TỪ SÁCH ẢNH XỨ NAM KỲ

Nói tới Sài Gòn, không thể không nhắc tới các di tích độc đáo như: nhà thờ Đức Bà, Bưu điện TP, dinh Thống Nhất, chợ Bến Thành hay Nhà hát TP.HCM… đã ngả màu cùng thời gian. Tuy nhiên do quan niệm về tên đất của người xưa, mà theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu “thường lấy chỗ lỵ sở hay nhóm họp đông lớn, hoặc chỗ địa đầu (để) nói tổng quát đại khái cả một vùng. Ở mỗi cấp đơn vị hay mỗi vùng lại có mỹ danh và tục danh riêng nên dễ sinh lẫn lộn và... hiểu lầm”.

Trong cuốn Tạp ghi Việt Sử địa của nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu do NXB Trẻ vừa ấn hành đã tiết lộ nhiều bất ngờ về một Sài Gòn hoàn toàn khác với cách nghĩ lâu nay, đó là cùng một tên gọi Sài Gòn nhưng lại chỉ tới… 4 địa danh khác nhau.

Tòa Tham biện Gia Định (nay là UBND Q.Bình Thạnh, TP.HCM) ẢNH: QUỲNH TRÂN CHỤP LẠI TỪ SÁCH ẢNH XỨ NAM KỲ

Sài Gòn phủ rộng luôn cả... Tây Ninh?

Trước tiên, nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu căn cứ vào tài liệu của Trịnh Hoài Đức khi bàn về cổ sử miền Đông Nam bộ cho rằng, vùng Bà Rịa nay, xưa kia là tiểu quốc Bà Lợi (còn đọc là Bà Li hay Bà Rịa); còn vùng Đồng Nai là tiểu quốc Thù Nại, nay là đất Sài Gòn. GS Sử địa Nguyễn Đình Đầu trích nguyên văn Gia Định thành thông chí chú thích: “Nghi chữ Bà Rịa tức là nước Bà Rịa thuở xưa. Còn âm hai chữ Thù Nại với Đồng Nai và Nông Nại không sai nhau lắm, nghĩa là tương tự nhau, vậy cũng có lẽ là đất Sài Gòn ngày nay". Từ đó, ông rút ra kết luận: "Thế có nghĩa là phần nhỏ miền Đông là Bà Rịa, phần rất lớn còn lại là đất Sài Gòn, bao phủ cả Đồng Nai, Bình Dương, Tây Ninh, kể cả một phần Long An và Tiền Giang ngày nay".

Nhà thờ Tây Ninh xưa ẢNH: QUỲNH TRÂN CHỤP LẠI TỪ SÁCH ẢNH XỨ NAM KỲ

Theo GS Nguyễn Đình Đầu, nhiều nguồn sử liệu cũng cho thấy Sài Gòn chỉ có trong phạm vi huyện Tân Bình, sau là tỉnh Gia Định: “Mùa xuân năm Mậu Dần (1698)… Nguyễn Hữu Cảnh sang kinh lược Cao Miên, lấy đất Nông Nại làm phủ Gia Định, lập xứ Đồng Nai làm huyện Phước Long, lập xứ Sài Gòn làm huyện Tân Bình”. Và từ những tài liệu phát hiện này, GS Đầu cho rằng: “Huyện Tân Bình lập năm 1808 thành phủ Tân Bình rồi mới tách ra mấy phủ nữa, từ năm 1832 đến khi thuộc Pháp là tỉnh Gia Định trong lục tỉnh. Nếu theo đoạn trích thì Nông Nại là cả miền Đông, xứ Sài Gòn nằm ở tây sông Đồng Nai".

Là phố thị nằm tuốt ở... Chợ Lớn?

Tuy nhiên, có nhiều ý kiến cho rằng thành phố Sài Gòn nằm trong vòng lũy Lão Cầm 1700, hay lũy Nguyễn Cửu Đàm 1772, thậm chí trong Đại Nam nhất thống chí và Đại Nam thực lục còn khẳng định phố Sài Gòn chỉ là tên chợ hoặc một phố thị nằm tuốt ở... Chợ Lớn. Sự thật được GS Nguyễn Đình Đầu lý giải như thế nào?

Nhà thờ Bà Rịa ẢNH: QUỲNH TRÂN CHỤP LẠI TỪ SÁCH ẢNH XỨ NAM KỲ

Tạp ghi Việt Sử địa viết tiếp: “Lũy Lão Cầm đắp từ năm 1700, dấu vết ở quận Tân Bình ngày nay; còn lũy Nguyễn Cửu Đàm đắp năm 1772, một phần nhờ trên lũy cũ 1700, vết tích vẫn còn nguyên vẹn nhờ có tấm bản đồ Thành phố Sài Gòn 1795 và bản đồ Trần Văn Học vẽ năm 1815. Lũy Nguyễn Cửu Đàm (còn gọi là Bán Bích) đắp từ chùa Cây Mai vòng qua Đồng Tập trận theo đường sông xuống rạch Thị Nghè, rồi chấm dứt nơi cầu Bông ngày nay, nằm giữa hai huyện Bình Dương và Tân Long trước đây. Khi chưa là đơn vị hành chính, địa bàn này chỉ có tên tục, tên nôm gọi là đất Sài Gòn hay xứ Sài Gòn; sau này khi Pháp xâm lăng, theo Nghị định ngày 11.4.1861, địa bàn này mới chính thức trở thành đơn vị hành chánh riêng là thành phố Sài Gòn”.

Phụ nữ Mạ ở Chứa Chan (nay thuộc Đồng Nai) ẢNH: QUỲNH TRÂN CHỤP LẠI TỪ SÁCH ẢNH XỨ NAM KỲ

Bến xe thổ mộ ở Tây Ninh xưa ẢNH: QUỲNH TRÂN CHỤP LẠI TỪ SÁCH ẢNH XỨ NAM KỲ

Điều khá bất ngờ là địa phận xã Minh Hương xưa cùng một số thôn phường lân cận cũng từng được mệnh danh là chợ Sài Gòn hay phố Sài Gòn. Oái ăm, chuyện này trong Gia Định thành thông chí và Đại Nam nhất thống chí đều nêu rất rõ, được GS Nguyễn Đình Đầu ghi nhận: “Chợ Sài Gòn cách phía nam Trấn (thành Bát Quái) 12 dặm. Còn Đại Nam thực lục nói đến “phố Sài Gòn” khi viết về những trận đánh giành giật khu vực này giữa quân lính triều đình với Lê Văn Khôi năm 1833. Mà theo bản đồ Trần Văn Học vẽ, phố chợ Sài Gòn chỉ rộng bằng 1/3 hay 1/4 quận 5 hiện nay.”

Từ những phức tạp của địa danh Sài Gòn dễ gây nhầm lẫn mà Tạp ghi Việt Sử Địa của nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu còn dặn dò hậu sinh: “Cùng một địa danh Sài Gòn khi thì chỉ chợ Sài Gòn, khi chỉ thành phố Sài Gòn, khi thì chỉ huyện Tân Bình, hay có lúc chỉ cả địa bàn nước Thù Nại. Phải tùy mạch văn mới hiểu được Sài Gòn chỉ địa bàn nào, dù trong thực tế chữ Sài Gòn thường dùng để chỉ thành phố nhiều hơn địa bàn khác”.

Read more »